ضدعفوني کننده ها دسته اي از مواد شيميايي هستند که با اثر بر باکتريها ، ويروسها ، قارچها ، اسپور باکتريها و ساير اورگانيسمها آنها را از بين ميبرند و يا از رشد آنها جلوگيري ميکنند. مواد ضدعفوني کنندهاي را که براي سطح پوست و بدن و در بافتهاي زنده استفاده ميشوند، گندزدا (Antiseptic) ميناميم.

مواد ضدعفوني کننده ابزار ، وسايل ، لباسها ، کاشيها ، وان حمام ، دستشويي و حمام را ضد عفوني کننده (Disinfection) مينامند. استفاده از ضدعفوني کنندهها براي تامين سلامتي بسيار ضروري است و از عوامل مهم پيشگيري از بيماريها بخصوص ، بيماريهاي مسري ميباشد.

نکات قابل توجه در استفاده از ضدعفوني کننده ها

ضدعفوني کننده ها و گندزداها تنها براي استعمال خارجي است و از ورود آنها به دهان ، چشم ، گوش و دستگاه تنفسي جدا بايد جلوگيري کرد.
عوامل بي اثر کننده ضدعفوني کننده ها را بايد شناخت و از تماس آنها با هم جلوگيري کرد. مثلا تي کشيدن و تميز کردن با ابر و اسفنج باعث بي اثر کردن مواد ضدعفوني کننده ميشود. علت اين امر را اين گونه ميتوان بيان کرد که چوب ، کتان ، پارچه ، لاستيکها و پلاستيکها سبب خنثي و بي اثر کردن فنل ها و ساولن ميشوند.
مواد ضدعفوني کننده را نبايد با هم استفاده کرد. مثلا صابون ، ساولن را بي اثر ميکند. مواد ضدعفوني کننده را بايد در مقادير کم استفاده کرد. اثر ميکرب کشي هر گندزدايي با آب داغ بيشتر ميشود. (با آب ژاول و يد ، اين کار را نکنيد)

ضدعفوني کننده هاي متداول

آب ژاول
ماده اصلي موجود در آب ژاول ، هيپوکلريت سديم و ترکيبي فوق العاده قوي است که درصد خيلي کم از آن (5%) را در آب حل ميکنند و با نامهاي مختلف تحت عنوان سفيد کننده به بازار عرضه ميکنند و براي ضدعفوني لگن و وان حمام ، لباسها ، ديوارهاي حمام ، توالت و آشپزخانه مناسب است و نيز در ضدعفوني آزمايشگاههايي که در معرض ويروس هپاتيت قرار دارند (بخش همودياليز) ، استفاده ميشود.
محلول هيپوکلريت يا آب ژاول ، تمام ميکروبها اعم از قارچ ، ويروس و باکتري را نابود ميکند. آب ژاول را بايد در ظروف مات و سربسته نگهداري کرد و از بکار بردن آن به همراه جوهر نمک (اسید کلریدریک) بايد جدا خودداري کرد.

ساولن
ساولن در ضدعفوني سريع ابزارها و وسايل پزشکي و جراحي و همچنين شستشوي دست جراح و تميز کردن زخمها کاربرد دارد. همچنين محلول يک درصد آن براي ضدعفوني زخمها و شستن پوست دست و بدن بسيار مناسب است. اين ماده باکتري کش قوي است، ولي بر ويروسها اثري ندارد.
از تماس ساولن با چشم و گوش بايد جلوگيري کرد. ورود آن در گوش باعث کر شدن ميشود. ساولن بايد به دور از نور و در ظرفهاي کدر نگهداري شود. درب ظروف محتوي ساولن نبايد چوب پنبه اي و پلاستيکي باشد. زيرا اين مواد ، ساولن را خراب ميکنند. ساولن توسط صابون شسته و بي اثر ميشود.

فرمالدئيد
فرمالدئيد ميکروب کشي قوي است و تمام انواع ميکروبها را نابود ميکند. غلظت يک درصد آن ، ضد ميکروب سل است. از اين ماده براي ضدعفوني اماکن و وسايل ، ابزار جراحي ، دستگاه دياليز و آندوسکوپي استفاده مي شود.
فرمالدئيد براي ضدعفوني کردن مکانهايي که ميکروبهاي تبزا ، ميکروب عامل سوزش طحال ، ميکروب سل و ميکروب عامل خونريزيهاي شديد آلوده شده باشند، بسيار مناسب است. براي اين منظور ميتوان نيم ليتر از اين محلول را در ظرفي روي اجاق قرارداد تا بخارهاي حاصل از آن اتاق را ضدعفوني کند. توجه کنيد که بخارات آن سمي است و نبايد در معرض آن قرار گرفت. از فرمالدئيد ميتوان براي ضدعفوني کردن زخم و پوست استفاده کرد چون سمّي و فرار است.

فنل
فنل در غلظت دو درصد اکثر ميکروبها را از بين ميبرد. در بيمارستانها براي ضدعفوني سطوح و ظروف آزمايشگاهي استفاده ميشود و نيز در صابونها و شامپوها به عنوان ماده محافظ بکار ميرود. فنل يک ضدعفوني کننده مناسب براي مدفوع است، لذا از محلول 50 درصد آن در برخي از صابونهاي دستشويي نيز استفاده ميشود. فنل براي انسان سمي است.

کلر
کلر عنصري است که در ساختمان بسياري از رنگ برها و سفيدکننده ها و ضدعفوني کننده ها بکار مي رود. کلر بر هر سه دستـه ميکروبها ( قارچ ، باکتري و ويروس ) فعال است. کلر براي ضدعفوني آب استخر و آب آشاميدني استفاده مي شود. و همچنين از پرکلرين ضد عفوني سبزيها و ميوه جات استفاده مي شود.

با تشکر از دوست عزیز محسن خ. که این مقاله با همت ایشان ارسال شده است.